همه ما؛ زمانی که آزمون مهمی در پیش داشته باشیم، دچار استرس و اضطراب می‌شویم. چرا که تمایل داریم نتیجه مطلوبی از امتحان یا آزمون خود بگیریم. اندکی استرس برای زمان امتحانات و مخصوصاً آزمون‌های دروس مهم، طبیعی به نظر می‌رسد. تقریبا تمامی نوجوانان این سطح از استرس را تجربه کرده‌اند. موضوع زمانی به یک مشکل جدی تبدیل میشود که این اضطراب، به حد بالایی برسد. در این صورت دانش آموز نمی‌تواند به راحتی برای امتحانات، آماده شود. اگر بخواهیم میزان استرس را در این شرایط به حداقل خود برسانیم، باید در وهله اول منابع ایجاد اضطراب را مشخص کرده و بتوانیم به راحتی روی آن‌ها، کنترل داشته باشیم. در این مقاله قصد داریم رابطه بین اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی نوجوانان را بررسی کنیم.
چرا کنترل اضطراب اهمیت دارد؟
جالب است بدانید که اضطراب را می‌توان یکی از احساسات عاطفی انسان برشمرد که وجود آن برای حفظ بقای جانداران لازم است. به این صورت که وجود اضطراب باعث میشود هوشیار و گوش به زنگ باشید تا بتوانید از خطرات احتمالی محیط اطراف خود، اجتناب کنید. متاسفانه برخی از افراد به دلیل عدم داشتن اضطراب دست به اعمال خطرناکی می‌زنند که می‌تواند در شرایطی بسیار فاجعه‌بار باشد.
بهتر است این موضوع را با یک مثال بررسی کنیم؛ فردی برای رسیدن به یک قرار کاری بسیار مهم باید سر ساعت مشخصی در فرودگاه حاضر باشد. حال تصور کنید این فرد هیچ استرسی درباره این موضوع نداشته باشد. بنابراین بعید نیست که این فرد به موقع به مکان مورد نظر نرسد و قرار مهم خود را از دست بدهد.
پس وجود اضطراب به خودی خود بد نیست. تنها در شرایطی که فرد به صورت افراط گونه اضطراب داشته باشد، باید درصدد ارائه راه حل و کنترل استرس برآیییم. زیرا بر همگان واضح است که اضطراب و فشارهای عصبی ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و ناکامی‌ها هستند که نمی‌توان به راحتی از آن‌ها، چشم پوشی کرد.
فردی که اضطراب دارد، نمی‌تواند به راحتی به انجام کارهای روزمره بپردازد. نوجوانان در فصل امتحانات حجم بالایی از این استرس را تجربه می‌کنند. متاسفانه اضطراب امتحان عامل اصلی دریافت نتایج منفی مثل ناراحتی روانی یا عدم موفقیت در اتمام تحصیلات دانشگاهی، تشخیص داده شده است. بنابراین تا اینجا باید متوجه شده باشید که کنترل این نوع استرس و اضطراب تا چه اندازه اهمیت دارد. اضطراب بیش از حد اگر به درستی مدیریت نشود، ممکن است یک فرد را تا حد زیادی ناتوان کرده و اجازه عملکرد مثبت را از او بگیرد.
اضطراب امتحان روی عملکرد تحصیلی نوجوانان چه تاثیری دارد؟
همانطور که توضیح دادیم؛ زمانی که یک فرد اضطرابی در حد طبیعی داشته باشد، می‌تواند به تمام کارهای روزمره به صورت متعادل رسیدگی کند. علاوه بر این، خونرسانی و فعالیت مناطق خاصی از مغز که مرتبط به تمرکز و یادگیری است، بهتر و بیشتر میشود. اما در شرایطی نوجوانان ممکن است به اضطراب شدیدی چار شوند که تاثیر بسیار بدی بر عملکرد تحصیلی آنان می‌گذارد. به این صورت که در مواقع یادگیری، توجه و تمرکز کافی را نداشته باشند. این افراد معمولاً بی‌قرار هستند و نمی‌توانند تکالیف خود را به درستی به پایان برسانند. همچنین توانایی آنان در فراخواندن مطالب از حافظه و استفاده از آن‌ها به هنگام آزمون و امتحان، به شدت کاهش پیدا می‌کند.
به همه این موارد بی‌خوابی‌های شبانه را هم اضافه کنید، می‌بینید که اضطراب به تنهایی تا چه حد می‌تواند عملکرد تحصیلی نوجوانان را تغییر دهد. نتیجه این میشود که فرد مضطرب به علائم جسمی مثل لرزش دست، تپش قلب، نفس نفس زدن، عرق کردن، رنگ پریدگی، سرخ شدن چهره و… مبتلا میشود. این تنها گوشه‌ای از مشکلات جسمی مبتلایان به اضطراب است. از علائم ذهنی این عارضه هم نمی‌توان چشم پوشی کرد. این نشانه‌ها و علائم شامل دلهره، دلشوره، دستپاچگی، بی‌قراری، ناامنی، عدم اطمینان به خود و… میشود. از همه بدتر اینکه هر کدام از این علائم می‌توانند تشدیدکننده علائم دیگر هم باشند. بنابراین کیفیت عملکرد تحصیلی نوجوانان با وجود اضطراب کنترل نشده و بیش از اندازه، می‌تواند به شدت افت کند.
از آنجاییکه امتحان ابزاری برای مورد ارزیابی قرار گرفتن افراد محسوب میشود، نوجوانان روی نتیجه آن به شدت حساس هستند. این حساسیت به خودی خود موجب اضطراب بیش از اندازه در برخی از نوجوانان میشود. در واقع اضطراب ناشی از امتحان در نوجوانان بیشتر به دلیل عدم قطعیت است. دانش آموز می‌بایست به واسطه گذراندن این امتحان، میزان پیشرفت تحصیلی خود را مشاهده و حتی اعلام کند. این موضوع کمی ترسناک به نظر می‌رسد، چرا که ممکن است عوامل محیطی و یا شرایط ناعادلانه باعث عدم کسب نتیجه مطلوب و مورد انتظار دانش آموز شود. همین موارد است که باعث بروز اضطراب امتحان در نوجوانان میشود.
بنابراین به راحتی می‌توان به این نتیجه‌گیری دست یافت که بین اضطراب امتحان و پیشرفت دانش آموزان یا عملکرد تحصیلی آنان، رابطه معکوس آماری وجود دارد. به این صورت که هر چقدر اضطراب امتحان در فرد بالاتر باشد، عملکرد تحصیلی او پایین‌تر می‌آید. بر همین اساس، روانشناسان توصیه می‌کنند که حتماً نوجوانان مخصوصاً در فصول امتحانات تکنیک‌های مختلف و موثری را جهت کم کردن اضطراب، به کار گیرند. اگر نوجوانان بتوانند به راحتی استرس خود را در این رابطه مدیریت کنند، بعید است که نتیجه آزمون و یا عملکرد تحصیلی آنان با شکست مواجه شود.
راهکارهای موثر در کنترل اضطراب امتحان کدامند؟
هر چقدر نوجوانان بتوانند زمان خود را مدیریت کرده و برنامه‌ریزی دقیقی برای امتحانات داشته باشند، به همان میزان استرس و اضطراب کمتری را تجربه می‌کنند. اما به طور کلی، اگر به دنبال راهکارهایی برای کنترل اضطراب امتحان باشید، موارد زیر می‌توانند کمک کننده باشند:
اهداف خود را به طور دقیق و واقع بینانه مشخص کنید
هر چقدر اهداف غیرمنطقی داشته باشید، دچار کاهش اعتماد به نفس شده و در این مسیر ناامیدی بیشتری دارید. سعی کنید با داشتن تفکر منطقی و مشخص کردن اهداف واقع بینانه، استرس امتحان را کنترل کنید. اگر در درسی ضعیف هستید، قرار نیست یک شبه تمام مشکلاتتان در این مورد تمام شود. پس حتماً واقعیت را در نظر گرفته و هرگز از خود انتظارات غیرواقع بینانه، نداشته باشید.
با دوستانتان مطالعه کنید
مطالعه و مرور مطالب درسی با دوستان و همسالان، یک تکنیک مطالعه بسیار موثر در زمینه مدیریت اضطراب است. مطالعه گروهی این فرصت را به شما می‌دهد که بتوانید از حمایت اجتماعی بهره‌مند شوید و همچنین بتوانید مشکلات و نقاط ضعف خود را به کمک دوستانتان، برطرف کنید.
از مدیریت زمان غافل نشوید
زمان به سرعت در حال گذر است و برای هیچ کس صبر نمی‌کند. از زمانی که از تاریخ امتحانات آگاه می‌شوید، سعی کنید برنامه‌ریزی درستی برای مطالعه داشته باشید. بنابراین با مدیریت زمان و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توانید آمادگی بیشتری برای امتحان داشته و به طبع استرس کمتری در این خصوص داشته باشید.
برای درس خواندن برنامه‌ریزی کنید
انجام هیچ کاری بدون برنامه‌ریزی میسر نمی‌شود. اگر می‌خواهید نسبت به سایر همسالان خود یک قدم جلوتر باشید، باید برنامه‌ریزی را به خوبی یاد بگیرید. زمانی که برای درس خواندن برنامه منظم و اصولی داشته باشی،د می‌توانید به بهترین نتایج ممکن هم دست یابید. در رابطه با داشتن یک برنامه‌ریزی درست و اصولی، می‌توانید از یک مشاور کاربلد هم کمک بگیرید.
تمرکز، تمرکز، تمرکز!
هر چقدر زمان و منابع در اختیار داشته و برنامه‌ریزی درستی در این خصوص کرده باشید؛ اما تمرکز کافی را به هنگام مطالعه نداشته باشید، نمی‌توانید نتیجه مطلوبی از آزمون و امتحانات خود بگیرید. بنابراین تمامی عواملی که تاثیر منفی روی تمرکز و حواس شما دارند را از خود دور کنید.
امیدوارانه رو به جلو حرکت کنید
ممکن است آمادگی برای امتحان شما را در هر لحظه ناامید کند؛ اما هوشیار باشید و هرگز مثبت اندیشی را حتی در برابر چالش‌های جدید، فراموش نکنید. سعی کنید دستاوردها و پیشرفت‌های خود را در نظر بگیرید و با ذهنی آرام به سمت دریافت دستاوردهای بزرگتر، حرکت کنید.
تغذیه، ورزش، خواب و استراحت را فراموش نکنید
قرار نیست طبق برنامه‌ریزی که انجام داده‌اید؛ فقط در حال مطالعه باشید. این موضوع شما را به شدت خسته و ناامید می‌کند. شما طبق زمانبندی‌هایی که انجام داده‌اید؛ به راحتی می‌توانید ورزش را هم در لیست فعالیت‌های روزانه خود، قرار دهید. علاوه بر این داشتن تغذیه مناسب و همچنین داشتن خواب و استراحت کافی؛ هم در کاهش استرس و اضطراب موثر است و هم می‌تواند ذهن شما را برای دریافت مطالب بیشتر، آماده کند.
امیدواریم راهکارهای ارائه شده در این مقاله به شما در رسیدن به موفقیت، کمک کند. همانطور که توضیح دادیم؛ اضطراب روی عملکرد تحصیلی نوجوانان تاثیرات منفی دارد و لازم است نوجوانان از تکنیک‌های مدیریت استرس به خوبی آگاه باشند تا بتوانند با ذهنی آرام و البته قدرتمند، در رسیدن به نتایج مطلوب قدم بردارند.
حتماً اگر احساس می‌کنید نوجوانتان درگیر اضطراب شدید امتحان است و این مسئله بر عملکرد تحصیلی‌اش تأثیر منفی گذاشته، بهترین اقدام دریافت کمک تخصصی از یک مشاور باتجربه است. آقای امیرعباس حیاتی، روانشناس و درمانگر نوجوان با سال‌ها تجربه در زمینه کاهش اضطراب، تقویت تمرکز و بهبود عملکرد تحصیلی نوجوانان، آماده ارائه مشاوره حرفه‌ای به شما و فرزندتان است. با همراهی ایشان می‌توانید ریشه‌های اضطراب را شناسایی کرده و گام‌به‌گام برای کاهش آن، راهکارهای مؤثری را اجرا کنید. یک جلسه مشاوره آنلاین یا حضوری می‌تواند نقطه شروعی برای تحول مثبت در مسیر تحصیلی و روحی نوجوان شما باشد.
