زمانی که یک نوزاد در خانواده‌ای متولد می‌شود، در واقع به اولین محیط اجتماعی و عاطفی وارد شده است. تا زمانی که فرد در دوران کودکی به سر می‌برد، اولین تجربه‌ها را درون بستر خانواده دارد. این موضوع تا نوجوانی و جوانی فرد ادامه دارد. به صورتی که محیط خانواده را می‌توان از مهمترین عوامل در جهت توانمند شدن و توسعه هویت نوجوانان به حساب آورد.
حال که به اهمیت نقش خانواده در این خصوص پی برده‌ایم؛ باید والدین را تشویق کنیم تا جایی که امکان دارد این محیط را مکانی امن برای رشد فرزندان خود، در نظر بگیرند. در حقیقت هر چقدر فرزندان در بستر خانواده از حمایت‌های عاطفی برخوردار باشند، با توانمندی‌های بالاتری وارد اجتماع می‌شوند. در این مقاله قصد داریم نقش خانواده در توسعه توانمندی‌های و هویت نوجوانان را بررسی کنیم.
اگر به عنوان والد این مقاله را مطالعه می‌کنید، به شما تبریک می‌گوییم. چرا که یک والد آگاه بوده و بی‌شک اهمیت این موضوع را کاملاً درک کرده‌اید.
چرا شکل‌گیری هویت در فرزندان اهمیت دارد؟
یک کودک زمانی که در خانواده رشد می‌کند؛ با ناملایمات، سختی‌ها، شکست‌ها و چالش‌های مختلفی مواجه است. برای اینکه کودک بتواند حتی در شکست‌ها هم عزت نفس خود را حفظ کند، باید احساس هویت داشته باشد. در صورت فقدان این احساس؛ کودک دچار سردرگمی، ناامنی یا وابستگی به دیگران می‌شود. چنین کودکی هرگز نمی‌تواند در آینده و در مواجه شدن با سختی‌ها و چالش‌های بزرگتر، تاب‌آوری داشته باشد.
شاید تصور کنید این موضوع تنها در مورد کودکان صدق می‌کند، اما اینطور نیست. تمامی موفقیت‌های تحصیلی و حرفه‌ای همگی از نقطه کودکی آغاز می‌گردد. زمانی که شکل‌گیری هویت در کودک به خوبی انجام گرفته باشد، علایق و توانایی‌های خود را بهتر می‌شناسد و راحت‌تر می‌تواند فعالیت‌های دلخواه خود را انتخاب کرده و به سمت آن‌ها برود. این موضوع در زمان نوجوانی هم به همین منوال است. در این زمان است که وجود هویت قوی به او کمک می‌کند با چالش‌های جدید بهتر روبرو شود. همین موضوع سبب می‌شود نوجوان بتواند با ورود به دوره بزرگسالی به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کرده و در شغل خود، موفق‌تر باشد.
نقش خانواده در توسعه هویت نوجوانان
حتماً این جمله معروف را شنیده‌اید که “کودک آیینه تمام نمای والدین است”. به این معنا که والدین اولین و مهمترین تاثیرات را در توسعه هویت و توانمندی‌های کودکان و نوجوانان خواهند داشت. زمانی که فردی دوران کودکی خوبی را در کنار خانواده پشت سر گذاشته باشد، می‌تواند هویت مستقلی را هم در دوران نوجوانی تجربه کند.
اما والدین چگونه می‌توانند با رفتار خود در شکل‌گیری هویت و توانمندی نوجوانان نقش داشته باشند؟
در پاسخ به این سوال می‌توان گفت اگر والدین در خانواده حمایت عاطفی را از فرزندان خود دریغ نکرده باشند، در سنین نوجوانی فرزندان درک بالایی داشته و خانواده می‌تواند به عنوان یک پایگاه امن برای آنان محسوب شود.
متاسفانه در برخی از خانواده‌ها والدین حمایت عاطفی مناسب را نداشته و به همین دلیل شاهد آسیب‌ها و رفتارهای نابهنجار فرزندان آن خانواده در دوران نوجوانی هستیم. بنابراین اولین و مهمترین چیزی که والدین باید در این مورد در نظر بگیرند و آن را جزء اولویت‌ها طبقه‌بندی کنند، حمایت عاطفی از فرزندان است. عوامل زیر نیز در درجات بعدی می‌توانند تاثیرات قابل توجهی در شکل‌گیری هویت نوجوانان و توسعه توانمندی‌های آنان داشته باشند:
حمایت اجتماعی فرزندان
هر فردی برای اینکه بتواند در جامعه زندگی کند و از سلامت اجتماعی برخوردار باشد، نیاز به حمایت اجتماعی از سوی والدین خود دارد. این موضوع باز هم ریشه در کودکی دارد. چرا که کودک در محیط خانه به طور کل روابطی را که باید با اجتماع و انسان‌ها داشته باشد، فرا می‌گیرد. بنابراین خانواده از طریق رفتارها و الگوهای اجتماعی خود، به شخصیت نوجوان شکل می‌دهد. این الگوها به مرور زمان تبدیل به عاداتی در زندگی نوجوان خواهد شد که می‌تواند روی روابط او با دیگران در جامعه، تاثیرگذار باشد.
ایجاد آرامش و پیشگیری از بروز استرس
متاسفانه در برخی از خانواده‌ها به دلیل اختلافاتی که والدین با یکدیگر دارند، فرزندان از آرامش لازم برخوردار نیستند. بعید است چنین والدینی بتوانند به خوبی با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند. نتیجه این می‌شود که نوجوانان در چنین خانواده‌هایی به تدریج احساس ناشایستگی و کاهش اعتماد به نفس می‌کنند. روابط کلامی بین والدین و فرزندان اهمیت زیادی دارد و در چنین خانواده‌هایی این روابط بسیار کمرنگ است. این موضوع باعث آشفتگی خاطر کودکان و نوجوانان می‌شود. بنابراین هر چقدر خانواده‌ها بتوانند از تنش و استرس در محیط خانه پیشگیری کنند، در تقویت توانمندی نوجوانان قدم بزرگتری برمی‌دارند.
ایجاد احساس امنیت
والدین در عین حال که نسبت به فرزندان خود احساس مسئولیت دارند، نباید عقاید خود را به آنان تحمیل کنند. رفتار والدین باید کاملاً منطقی و ملایم باشد. همچنین والدین نسبت به عواطف و احساسات نوجوانان نباید بی‌تفاوت باشند. در این صورت است که محیط خانواده می‌تواند یک امنیت خاطر خاصی را برای نوجوان داشته باشد. فرزندان در چنین خانواده‌ای احساس امنیت و رضایت دارند و همین موضوع به توسعه هویت و توانمندی‌های نوجوان، کمک می‌کند.
فراهم کردن محیط رشد نوجوان
وظایف والدین تنها به فراهم کردن مایحتاج مادی خلاصه نمی‌شود. والدین آگاه به خوبی می‌دانند که فرزندان علاوه بر رشد جسمی، به رشد اجتماعی و روانی نیز احتیاج دارند و محیطی که برای آنان فراهم می‌کنند باید امکانات لازم را برای این جنبه از رشد آنان، داشته باشد. به طور مثال؛ از کودکی تا نوجوانی می بایست وسایل بازی، وسایل آموزشی، فعالیت‌های دسته جمعی و… در محیط خانواده وجود داشته باشد.
شیوه تربیت فرزندان
دیگر دوران والد کنترلگر و دیکتاتور، گذشته است. حتی والدینی که به شدت حمایتگر هم باشند، خواسته یا ناخواسته آسیب‌هایی را به نوجوان وارد کرده و اجازه نمی‌دهند نوجوان به هویت خود به راحتی دست یابد. اصلاً نیازی نیست والدین رفتار نوجوانان را کنترل کنند.
البته که هیچ افراط و تفریطی در این رابطه قابل قبول نیست. چرا که والدین سهل‌انگار که اجازه تصمیم گیری را کاملا در اختیار نوجوان قرار می‌دهند نیز می‌توانند یک هویت سرگردان در آنان ایجاد کنند. بهترین شیوه تربیتی در نوجوانان این است که والدین کاملاً دموکرات باشند. به این صورت که نوجوانان را تشویق به شرکت در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی کرده و از این طریق هویت توفیق را در آنان، پرورش دهند.
ارائه حق تصمیم گیری به نوجوان
اکثر نوجوانان در این سن علاقه دارند که به راحتی برای خودشان تصمیم بگیرند و هیچ اجباری در مورد انتخاب علایق و نوع تفریحات برای آن‌ها وجود نداشته باشد. والدین می‌توانند آزادی و امتیازات معقولی را در این سن در اختیار نوجوان قرار دهند. والدین باید سعی کنند در این سن حساس با نوجوان شبیه به افراد بزرگسال رفتار کنند و البته خودمختاری که نوجوان در پی دستیابی به آن است را کم کم و کنترل شده به نوجوان، ارائه کنند.
عدم احساس تبعیض در فرزندان
والدین آگاه به هیچ عنوان با رفتار خود حس ناخوشایند تبعیض را در بین فرزندان ایجاد نمی‌کنند. نوجوانان تمایل دارند به همان گونه که هستند، دوست داشته شوند. ممکن است والدین در مورد هر کدام از رفتار فرزندان خود انتقادهایی داشته باشند و چنین رفتارهایی مورد پذیرش آن‌ها نباشد، اما اساسا نباید حس دوست داشته شدن در نوجوان از بین برود.
تشویق فردیت در خانواده
کودکان از زمان خردسالی تا دوره نوجوانی باید توسط والدین تشویق شوند تا بتوانند به خوبی علایق و استعدادهای خود را کشف کنند. در این صورت است که والدین می‌توانند امیدوار باشند که فرزندان هویت منحصر به فردی را برای خود داشته باشند. بنابراین اگر به عنوان والد توانایی خاصی هرچند جزئی در فرزندان خود مشاهده کردید، حتماً تشویق را در برنامه تربیتی خود داشته باشید.
در پایان
محیط خانواده روی شکل‌گیری هویت و توانمند شدن نوجوانان، تاثیر زیادی دارد. یک هویت قوی، مستقل و مثبت، به نوجوان کمک می‌کند تا بتواند شرایط خود را بهتر درک کرده و اعتماد به نفس بالایی داشته باشد. بنابراین به جرات می‌توان گفت خانواده اولین و تاثیرگذارترین محیطی است که هویت نوجوان در آن توسعه می‌یابد. والدین می‌توانند از طریق حمایت عاطفی، آموزش ارزش‌ها، ایجاد فضای مناسب برای یادگیری، تشویق فرزند و… به نوجوانان کمک کنند تا بتوانند به توانمندی‌هایی که در آنان نهادینه شده است، دست یابند.
اگر شما به عنوان والد یا نوجوان، به دنبال راهی مطمئن برای تقویت هویت فردی، ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و حل چالش‌های دوران بلوغ هستید، بهره‌گیری از تجربه و تخصص یک روانشناس نوجوان می‌تواند نقشی کلیدی در این مسیر ایفا کند.
امیرعباس حیاتی، روانشناس متخصص در حوزه نوجوانان، با سال‌ها تجربه در مشاوره فردی و خانوادگی، به والدین و نوجوانان کمک می‌کند تا با درک بهتر نیازهای این دوران حساس، روابط عاطفی سالم‌تری را شکل دهند و مسیر رشد فردی را با اطمینان بیشتری طی کنند.
آقای حیاتی با بهره‌گیری از رویکردهای روانشناسی نوین، مهارت‌های ارتباطی نوجوانان را تقویت کرده و به آن‌ها در کشف استعدادها، مدیریت استرس، ارتقاء اعتماد به نفس و حل تعارضات خانوادگی یاری می‌رساند.
برای بهره‌مندی از خدمات مشاوره‌ای امیرعباس حیاتی، می‌توانید از طریق وبسایت یا شماره تماس مرکز مشاوره اقدام به رزرو وقت مشاوره کنید و گامی مؤثر در مسیر رشد فرزند خود بردارید.
